از منظر نشانه‌شناسی، نشانه‌ها قادرند به شکل تصاویر، کلمات، اشیا، اصوات و اطوار آشکار شوند. نشانه‌ها را می‌توان جزئی از فرهنگ یک جامعه دانست. آن‌ها می‌توانند زبان یک فرهنگ تلقی شوند. هنرهای بدنی را می‌توان یکی از انواع این نشانه‌ها برشمرد. در میان این هنرها، خال‌کوبی که در نقاط مختلف جهان وجود دارد، دارای پیشینه‌ای طولانی است. خال‌کوبی در میان مصریان باستان و در میان رومی‌ها، سکاها، ترکیان، و در اروپا عملی رایج بود. خال‌کوبی در کشور ما، ایران نیز به‌صورت گسترده متداول بوده و بالأخص در غرب کشور در شهرهایی مانند کردستان، لرستان و نیز میان برخی عشایر در سایر نقاط مرسوم بوده است.
بنا بر نظر محققان، در میان اقوام بختیاری نیز که شاخه‌ای از اقوام لر هستند، خال‌کوبی عملی رایج بوده است. باید توجه داشت که نقش خال زنان و مردان بختیاری متفاوت از یکدیگر است. مردان نقوشی را انتخاب می‌کردند که حامل معنای رمزی و نمادین بیشتری باشد. آن‌ها بر کتف و بازوی خود تصاویری از قبیل شیر، حیوانات شکاری، پری بالدار، شمشیر، عقرب، حروف و عبارت‌های مهرآمیز را خال‌کوبی می‌کردند. زنان بختیاری نیز خال‌کوبی را بیشتر برای بالابردن زیبایی خود به کار می‌بردند. آنان بر چانه، گونه، پیشانی، دنباله ابرو، میان ابروها، زیر لب، لب، شقیقه، روی انگشتان و قوزک پا، خال سبز را می‌کوبیدند.
در رابطه با این موضوع، محققانی از دانشگاه هنر اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن به نشانه‌شناسی فرهنگی نقوش خال‌کوبی زنان بختیاری ساکن استان خوزستان پرداخته شده است.
این پژوهش توصیفی تحلیلی با استفاده از روش مردم‌نگاری و نشانه‌شناسی فرهنگی به ارزیابی نقوش خال‌کوبی زنان بختیاری ساکن خوزستان پرداخته و معنای آن‌ها و همچنین تأثیر فرهنگ، باورها و اعتقادات این مردمان را واکاوی کرده است.
نتایج حاصل از پژوهش فوق نشان می‌دهند که خال‌کوبی زنان بختیاری به دلایل گوناگونی چون تزیین و آراستن، درمان و شفایافتن، خاصیت جادویی و مقابله با نیروهای مافوق طبیعی و همچنین محافظت زن باردار در برابر آل به کار می‌رود.
بنا بر گفته‌های مهنوش عباس زاده، محقق دانشگاه هنر اصفهان و دیگر همکارش در این پژوهش، «هنرمند بختیاری، آثار خود را با الهام از طبیعت و جهان موجود می‌سازد که در این میان نقوش کیهانی، هندسی انتزاعی، جانوری، گیاهی، زیورآلات، اشیا و در برخی مواقع نقوش انسانی قابل توجه هستند».
آن‌ها می‌افزایند: «برخی از نقوش مانند خورشید، ستاره، چلیپا، بز کوهی و آل باوری نمادین هستند و حضوری دیرینه در فرهنگ کهن ایل بختیاری دارند».
بر اساس یافته‌های این پژوهش حوزه علوم انسانی و هنر، نقوشی که بر متن بدن زنان بختیاری می‌نشیند، بیانگر دغدغه و انتقال اندیشه زن بختیاری و زاییده ذهن خالق فرد خال‌کوب کننده است که ریشه‌ای دیرینه در پیشینه اجدادی این مردمان دارد و مبین آیین، فرهنگ و باور آنان است.
طبق گفته عباس زاده و همکارش، «نقوش خال‌کوبی بررسی‌شده، بیشتر در قالب نماد و شمایل و به‌ندرت به شکل نمایه ترسیم شده‌اند و براساس نقش کاربردی و قراردادی بودن نشانه‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. در میان نظام نشانه‌ای نقوش خال‌کوبی زنان بختیاری، نقش نماد پررنگ‌تر است، زیرا براساس قراردادهای اجتماعی ایل بختیاری تعیین می‌شود و تأثیرپذیری آن از فرهنگ بسیار بیشتر است».
به اعتقاد آن‌ها، «می‌توان هرگونه طرح و نقش خال‌کوبی را بارها و بارها دوباره خوانی کرد و اطلاعات مختلفی را به دست آورد. گاهی یک شکل و یک طرح روی بدن زنان گوناگون می‌تواند تعابیر و تفاسیر گوناگونی داشته باشد. به قولی، امکان‌های متعدد و گوناگونی وجود دارد که قادر هستند متون را بیافریند که هریک متفاوت از دیگری است».
این یافته‌ها را نشریه «پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران» وابسته به دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران منتشر کرده است.
منبع: ایسنا