رشد شتابان فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی علاوه بر فراهم آوردن امکانات ارتباطی و دسترسی بشر به اطلاعات در حجمی که قابل مقایسه با هیچ عصری از زندگی بشر نیست، الگوهای ارتباطات فردی، گروهی و جوامع را نیز دچار دگرگونی، تحول و تکامل ساخته و برخی آسیب ها را از جمله گسترش شرارت و خشونت در جامعه را در پی داشته است. شکل گیری فضای مجازی در کنار جهان فیزیکی و حضور انبوهی از انسان ها در هر دو فضا، انقلابی در فرآیند ارتباطات و فرهنگ به وجود آورده که می توان خشونت و پرخاشگری را یکی از این دستاوردها دانست.

متاسفانه تماشای صحنه‌های خشن برای برخی فارغ از اینکه در چه رده‌ای سنی قرار دارند امری عادی به‌شمار می‌رود که این خود جای بسی تامل دارد، به‌گونه‌ای که حتی کودکان نیز به‌راحتی این صحنه‌های خشن را مشاهده می‌کنند که البته بیشتر به دلیل نبود نظارت والدین یا عدم فیلتر شبکه‌های اجتماعی براساس رده‌های سنی است. بنا به گفته روانشناسان دیدن صحنه‌های خشونت‌آمیز برای افراد خود عاملی برای آشنایی هرچه بیشتر آنها با رفتارهای خشن و نابهنجار است. به عبارت ساده تر دیدن صحنه‌های خشن می‌تواند نوعی آموزش غیرمستقیم محسوب ‌شود.

در پژوهش حاضر که در اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان اصفهان انجام شده نقش شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در بروز خشونت و پرخاشگری در خانواده و اجتماع و تاثیر آن بر امنیت و احساس امنیت شهروندان مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه به بخش هایی از آن اشاره می شود.

تعریف خشونت مجازی
در پژوهشی که با عنوان عوامل مؤثر بر خشونت علیه کودکان در خانواده های تهرانی توسط صمد رسول زاده انجام شده در تعریف خشونت سایبری آمده است: «خشونت سایبری به هر رفتاری می گویند که باعث تعدی به آسایش و استقرار بدنی، روحی و عاطفی یک فرد یا گروه شود.»

خشونت مجازی در حقیقت اشاره به رفتارها و اعمال عمدی و تکراری نسبت به سایر افراد از طریق رایانه، موبایل و رسانه های دیگر دارد که به اشکال مختلفی همچون آزار و اذیت، تهدید مستقیم گروه یا فرد دیگر، بی آبرو کردن دیگران، گزافه گویی های تعارض برانگیز، جعل هویت، فاش کردن اطلاعات با هدف آبروریزی، اخراج از گروه ها، کانال ها و لیست دوستان آنلاین، و مزاحمت مجازی صورت می گیرد.

انواع خشونت مجازی
به شکل کلی خشونت مجازی را می توان به ۴ دسته تقسیم کرد:

۱- ارائه اطلاعات نادرست: در این حالت، شخص معمولا به شکل هدفمند خود را بسیار بهتر از آنچه که هست نشان می دهد که نتیجه آن می تواند منجر به کلاهبرداری مالی، سرقت، تجاوز یا ضرب و جرح شود. این رفتار در واقع فریب و خیانت به اعتماد است و در بحث، بررسی و طبقه بندی خشونت در عرصه مجازی می تواند ذیل این سرفصل تعریف شود.

۲- نظارت آنلاین و ردیابی: این نوع از خشونت مجازی معمولا به شکل نظارت آنلاین و هدف قرار دادن یک نفر به شکل غیر قانونی صورت می گیرد. قربانی در فضای مجازی زیر نظر گرفته شده و اطلاعات خصوصی او با اهداف مشخصی جمع آوری می شود. در بسیاری از این موارد تهدیدهای مجازی به خشونت فیزیکی و حتی تهدید به قتل یا خود قتل منجر شده است.

۳- تجاوز مجازی: تجاوز در اینترنت به رفتارهایی گفته می شود که با هدف آزار و اذیت و توهین به فرد دیگر انجام می شود. ضرر و زیان ناشی از این قبیل رفتارها در فضای مجازی بسیار متنوع است و می تواند منجر به اضطراب، احساس مورد اهانت قرار گرفتن، اتلاف وقت و انرژی و حتی ارتکاب جرم شود.

۴- وجود رفتارهای تحقیرآمیز: آخرین دسته از موارد خشونت سایبری تحقیر کردن است، مسئله ای که به شکل عمومی در فضای آنلاین از طریق ترسیم تصویری تحقیرآمیز از زنان با کلمه یا عکس هایی که تشویق کننده تحقیر یا رفتار ناپسند با آنان است، رخ می دهد.

آثار و پیامدهای منفی شبکه های اجتماعی بر افراد و جامعه

گسترش و توسعه شبکه های اجتماعی مانند هر نوآوری دیگر به ایجاد تغییراتی در جنبه های مختلف زندگی انجامیده است و در کنار دستاوردهای مثبت در زمینه های گوناگون، پیامدها و آسیب هایی را نیز به همراه داشته است.

از مهمترین آسیب ها می توان به امکان شایعه پراکنی، اخبار کذب و اخلال در نظم اجتماعی، دستیابی افراد غیر مجاز به اطلاعات شبکه ای و خصوصی، نقض حریم خصوصی، تشویق به هنجارشکنی های اجتماعی، تحریک احساسات کاذب، تخریب سنت ها، افزایش خشونت و بدتر شدن اخلاق عمومی در بین افراد و جامعه، پخش فیلم ها و عکس ها و آبروریزی مردم، گسستگی فرهنگی در جامعه، افزایش توهین و اهانت های قومیتی، فراهم شدن زمینه ایجاد روابط غیراخلاقی در جامعه، عضویت افراد با هویت های جعلی و سوء استفاده از دیگران اشاره کرد.

شاخص ‌های تاثیرگذار بر فضای مجازی در بروز خشونت
در خصوص شناسایی عوامل موثر بر بروز خشونت در جامعه، می توان چنین نتیجه گیری کرد که مسئله بروز خشونت ناشی از شبکه های مجازی، مساله ای چند بعدی است که عوامل مختلفی همچون روان شناختی، جامعه شناختی سیاست گذاری و فرهنگی در آن دخالت دارد.

عوامل روانشناختی
از جمله عوامل تاثیرگذار فضای مجازی در بروز پدیده خشونت در بین افراد جامعه می توان به وجود حس کنجکاوی در بین کاربران، جهل و نادانی فرد از جرم بودن انتشار تصاویر اراذل و اوباش در فضای مجازی، وجود انگیزه های منفی همچون حسادت، مشکلات ارتباطی با همدیگر، تهمت زدن، بدگویی و تمایلات جنسیتی در سطح کاربران، جلب توجه و کسب شهرت کاربران، القای نگرش فردی کاربران به دیگران، ایجاد زمینه برای تخلیه هیجانات سرکوب شده در فرد، خودنمایی و ابراز وجود در بین دوستان و همسالان اشاره کرد.

عوامل جامعه شناختی
گمنام بودن کاربران در فضای مجازی، ورود جامعه به عصر جدید در اثر رشد فناوری های نوین ارتباطی، تجربه خشونت فرد در اجتماع، نقش گروه همسالان در همسان سازی رفتارهای خشونت آمیز کاربران، تصرف اموال غیر و سوء استفاده از آن در راستای اهداف شخصی و نبود کنترل و نظارت والدین بر رفتار فرزندان را می توان از عوامل جامعه شناختی تاثیر اینترنت و شبکه های اجتماعی بر بروز خشونت در جامعه دانست.

عوامل فرهنگی
هنگامی که به تاثیرگذاری اینترنت و شبکه های اجتماعی در بروز خشونت در افراد می نگریم رد پای عوامل فرهنگی همچون تاثیر غیر مستقیم شبکه های اجتماعی بر فرهنگ کاربران، فقر فرهنگی و عدم آشنایی والدین در نحوه استفاده از شبکه های اجتماعی، فقدان منابع شناختی و ترمیمی برای جوانان و مردم از طریق نهادهای واسطه ای، نبود استراتژی خاص متناسب با فرهنگ و ارزش های دینی و ملی نسبت به رسانه های اجتماعی مجازی نو پدید و نداشتن اطلاعات کافی افراد و کاربران در خصوص نحوه آسیب زا بودن شبکه های اجتماعی را مشاهده می کنیم.

عوامل سیاست گذاری
علاوه بر عوامل روانشناختی، جامعه شناختی و فرهنگی عوامل سیاست گذاری نیز در تاثیرگذاری افراد از اینترنت و شبکه های اجتماعی و بروز خشونت در جامعه نقش دارند که از آن جمله می توان به فقدان قانون متقن در خصوص هنجارشکنان حریم فضای مجازی و حاملان سلاح سرد، وجود خلاءهای قانونی و نبود قوانین متقن بر فعالیت افراد در سایت های خرید و فروش سلاح، ورود بدون محدودیت و استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی کودکان از شبکه های مجازی، ورود بی حد و حصر تکنولوژی‌های نوین ارتباطی عصر حاضر در خانواده و جامعه در نتیجه فقدان مدیریت و برنامه ریزی اشاره داشت.

راهکارهای پیشنهادی

۱-از آنجا که عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی می تواند رفتارهای پرخطر را پیش بینی کند، بنابراین آموزش استفاده صحیح از این تکنولوژی ضروری بوده و همچنین مناسب خواهد بود پیامدهای ناگوار آن در متن کتاب های درسی گنجانده شود.

۲-با توجه به اینکه ضعف نظارت والدین بر فرزندان خود از جمله علل گرایش آنان به فضای مجازی و آسیب های اجتماعی می باشد لازم است والدین اوقات بیشتری را با فرزندان خود در فضای بیرون از خانه داشته باشند به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأ نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند.

۳-با توجه به اینکه در حوزه فضای مجازی و اینترنت خلاءهای قانونی بسیاری وجود دارد و همچنین قانون متقنی نیز در این زمینه و در حوزه جرائم آن به تصویب نرسیده است، لازم است مجلس شورای اسلامی ضمن بررسی دقیق موضوع نسبت به تدوین، تصویب و اصلاح قانون جرایم رایانه ای اقدام و در این خصوص اطلاع رسانی گسترده ای در بین شهروندان انجام دهد تا در ادامه شاهد کاهش قانون گریزی و هنجارشکنی افراد در این حوزه باشیم.

۴-لازم است برنامه سازان و تولیدکنندگان محتوا نیاز مخاطبان خود را به طور دقیق شناسایی کرده و ضمن آگاه سازی خانواده ها نسبت به تاثیر سوء محتواهای خشونت آمیز شبکه های مجازی، اقدام به تولید و نشر محتوای مناسب در این فضا کنند.

۵-لازم است تا قوانین سختگیرانه تری جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی وضع شود چون اجرایی کردن این قوانین می تواند از گرایش مجدد کاربران به جرایم مرتبط با رایانه پیشگیری به عمل آورد.

۶-پخش برنامه های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشکاران و هنرمندان محبوبی که عموما جوانان آنها را الگوی خود قرار می دهند.

۷-طراحی بازی های رایانه ای به گونه ای که در آنها انواع خطرات موجود در فضای مجازی و راهکارهایی جهت آشنایی و مقابله با آنها تعبیه شده است.

۸-شناخت نیازهای روانی جوانان و اهتمام به آنها، زیرا به همان اندازه که کیفیت ارضای این نیازها در شادابی و نشاط آنان مؤثر است، ارضا نشدن و یا ارضای ناقص آنها، اثرات نامطلوب به همراه دارد و علاوه بر تلخی زندگی به کام جوانان، آنان را به انحراف می کشاند.

۹-استفاده از توان و ظرفیت شبکه های اجتماعی مجازی با توجه به استقبال نوجوانان و جوانان برای گسترش روحیه اعتقادی و دینی و تشویق آنان جهت حضور گسترده در نهادهای دینی و مذهبی

تهیه و تنظیم: سرگرد علیرضا زارعان، رئیس اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان اصفهان

انتهای پیام

منبع:ایسنا