دهمین نشست از سلسله نشست‌های فرهنگی و اجتماعی نیشابور با موضوع کاوش‌های باستان‌شناسی در نیشابور چهارشنبه، ۱۲ آبان ماه، به همت جهاد دانشگاهی شهرستان نیشابور در محل سالن همایش‌های جهاد دانشگاهی برگزار شد.

در این نشست که به صورت لایو از صفحه اینستاگرام جهاد دانشگاهی نیشابور پوشش داده شد، حسن باصفا، دانشیار گروه باستان‌ شناسی دانشگاه نیشابور و هادی بکائیان، پژوهشگر، مولف و مترجم، به بررسی مهمترین کاوش‌های باستان‌ شناسی در نیشابور پرداختند.

حسن باصفا در ابتدا توضیحاتی پیرامون این موضوع که چرا آن طور که باید شرق ایران شناخته نشده پرداخت و در این زمینه گفت: تا پیش از انقلاب بیشتر کاوش‌ها و پژوهش‌ها در قسمت‌های غربی ایران انجام می‌شد و هیأت‌های خارجی که قبل از انقلاب وارد ایران می‌شدند، عمدتا تمایل داشتند در قسمت‌های غربی ایران به کاوش بپردازند، به همین دلیل منطقه شمال شرق ایران و خراسان از لحاظ باستان‌ شناسی یک منطقه سفید است اما دشت نیشابور از این امر مستثناست و اهمیت نیشابور باعث شد باستان‌ شناسان آمریکایی به منطقه بیایند و سال‌ها در نیشابور کاوش کنند.

دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور با اشاره به اینکه این شهرستان در گذشته مرکز تلاقی فرهنگ‌های گوناگون بوده،عنوان کرد: با توجه به سطح گسترده ارتباطات نیشابور در آن بازه‌ زمانی نسبت به مناطق اطراف در سطح بسیار بالاتری بوده است.

نیشابور از قدیم ظرفیت‌های زیست محیطی مناسبی برای توسعه‌ استقرار جوامع انسانی داشته است

باصفا اظهار کرد: نیشابور از قدیم ظرفیت‌های زیست محیطی بسیار مناسبی برای توسعه‌ استقرارهای انسانی و جوامع انسانی داشته است و نیشابور در این زمینه پیشینه‌ای بسیار غنی دارد به طوری که  بر اساس مطالعاتی که در دشت نیشابور انجام شده، از ۷۰۰۰ سال قبل در نیشابور آثار زندگی داریم.

وی بیان کرد: بنا بر کاوش‌های باستان‌شناسی شواهدی از دوره‌های مختلف باستان‌ شناسی در نیشابور به دست آمده، به طوری که در قسمت‌های مرکزی نیشابور و قسمت‌های غربی دشت نیشابور آثاری از دوره نوسنگی به دست آمده است.

دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور ادامه داد: همچنین در دوره برنز با توجه به اینکه نیشابور موقعیت استراتژیک بسیار مهمی داشته است؛ ارتباطات خوبی با مناطق همجوار و دور دست داشته و اطلاعات خوبی از این دوره موجود است. مهمترین محوطه‌هایی که مربوط به این دوره است، شهرک فیروزه و محوطه‌ کلاته شوری است. بعد از دوره برنز دوره آهن است که محوطه سه تپه در مرکز دشت نیشابور مربوط به این دوره است و در آن بازه‌ زمانی این منطقه به عنوان یک مرکز بسیار مهم اداری و اقتصادی بوده است.

۵۰۰۰ سال قبل نیشابور ارتباطات بسیار مهمی با مناطق اطراف داشته است

وی در ادامه به اهمیت تاریخی شهرک فیروزه اشاره کرد و در این زمینه گفت: آنچه در مورد شهرک فیروزه بسیار مهم بود این است که نشان می‌دهد در ۵۰۰۰ سال قبل نیشابور ارتباطات بسیار مهمی با مناطق اطراف داشته و بر اساس داده هایی که داریم به خصوص ظرف نقره‌ای که از این منطقه به دست آمده و نقش‌ مایه‌های روی این ظرف مشخص می‌شود نیشابور مرکز تلاقی فرهنگ‌های گوناگون بوده و با توجه به سطح گسترده ارتباطات نیشابور در آن بازه‌ زمانی نسبت به مناطق اطراف در سطح بسیار بالاتری بودند.

باصفا در رابطه با مجسمه‌ای که در یکی از مناطق تاریخی نیشابور پیدا شد، گفت: پیکرکی که در گاراژ عدالت پیدا شد و تحت عنوان خدای نشسته معرفی شد، از نظر زمانی با شهرک فیروزه هم پوشانی دارد و یکی از نمودهای اهمیت نیشابور است و نشان می‌دهد که مردم در این دوره به سطح بالایی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی دست یافته‌اند.

دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور همچنین به تدفین‌ها اشاره کرد و گفت: تدفین‌ها برای باستان‌ شناسان حاوی اطلاعات بسیار ارزشمندی است و از نظر شیوه تدفین‌ها نیز در نیشابور نوآوری‌هایی داشتیم.

متاسفانه تمام محوطه‌های تاریخی نیشابور قرن‌ها در جستجوی گنج آسیب دیده است

هادی بکائیان نیز در رابطه با مهمترین پژوهش‌هایی که در نیشابور انجام شده، اظهار کرد: اولین کاووش علمی مربوط به هیأت ایران‌شناسی موزه متروپولیتن است بعد از آن یک فاصله‌ی ۴۰ الی ۵۰ ساله داریم و در اواسط دهه ۷۰ نیز لباف خانیکی در منطقه شادیاخ کاوش‌هایی را آغاز کردند.

وی در رابطه با مطالعات باستان‌ شناسی در دوره بعد از اسلام بیان کرد: در اکثر منابع اسلامی شهر نیشابور یک فرسنگ در یک فرسنگ قید شده و گستره‌ای هم که هیأت آمریکایی در نیشابور روی آن کار می‌کنند، بر اساس همین اطلاعات است.

این پژوهشگر در ادامه افزود: در بیشتر مطالعات بر چهار محوطه تاریخی شامل محوطه سبزپوشان، قنات تپه، تپه تاکستان و تپه مدرسه بیشتر تأکید شده و کاوشگران بعد از گمانه‌ زنی‌ها مطمئن می‌شوند که آثار دوره‌ اسلامی در این منطقه زیاد است و چیزی که این محققان بعد از کاوش‌ها به آن اشاره می‌کنند، این است که متاسفانه تمام محوطه‌های تاریخی نیشابور قرن‌ها در جستجوی گنج آسیب دیده است.

سبزپوشان اولین سایت که در آن کاوش انجام شد

وی در ادامه افزود: سبزپوشان اولین سایتی است که در آن کاوش انجام شد و در خانه‌های این منطقه آثار آجر کاری تزئینی زیاد دیده می‌شود. همچنین پنل‌های گچ‌بری که نقش‌ مایه‌های گل و بوته و هندسی دارد، در سبزپوشان زیاد است.

بکائیان تصریح کرد: در محوطه قنات‌ تپه نیز مشخصه‌ خانه‌ها این است که دیوارها و کف اتاق‌ها با گچ سفید و صاف پوشیده شده است و مهمترین کشف در این منطقه نیز مجموعه‌ حمام است؛ در تپه مدرسه خانه‌ها وسیع‌تر و بیشتر حالت اداری دارد و در این منطقه آجر کاری‌های کتیبه‌دار تزئینی دیده می‌شود همچنین آثاری در این محوطه کشف شده است که خاص هستند و هنوز رمزگشایی نشده‌اند.

این پژوهشگر اظهار کرد: در محوطه‌ تپه تاکستان نیز خانه‌ها به لحاظ مجلل بودن در سطح پایین‌تری قرار دارد و مهمترین کشف در این تپه که در تاریخ هنر ایران و جهان بی‌سابقه است. پیدا کردن یک نقاشی از سوار شکارچی با ملازماتش است که می‌توان به عنوان اولین نقاشی بعد از اسلام از آن یاد کرد.

گفتنی است در ادامه‌ کاوش‌های اسلامی در سال ۶۸ کاوش‌هایی در شادیاخ توسط رجبعلی لباف خانیکی، باستان شناس، آغاز شده که این کاوش‌ها تا کنون نیز ادامه دارد.

منبع:ایسنا