محمدرضا خالصی عصر یکشنبه ۱۷ مهر در نشست علمی یادروز خواجه شمس‌الدین محمد، حافظ شیرازی، با اشاره به مبانی فکری “محی‌الدین ابن عربی” به عنوان یکی از اندیشمندان و عرفای بنام، گفت: ابن عربی پایه‌گذار مکتبی “شهودی فکری” در عرفان است. اگرچه پیش از او بعضی از این اندیشه‌ها در عرفان مکتب شیراز وجود داشته و عارفان نامی این خطه اصول و مبانی این محورهای فکری را بنیان نهاده و تشریح و تبیین کرده‌اند.

او در ادامه به تشریح مبانی فکری ابن عربی پرداخت و گفت: نظام فکری محی الدین تنها بر عقل محض و علوم حصولی صرف بنیان نهاده نشده، بلکه بنیان‌های فکری وی در بسیاری از موارد بر بن مایه‌های شهود و علم حضوری و تجارب عرفانی است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه اصطلاح پردازی‌های ابن عربی در عرفان اسلامی شگفت انگیز و مکتب عرفانی او مبتنی بر سلوک، کشف و تجارب عرفانی‌ست که در یک نظام استوار فکری بنا شده است، گفت: بدون شناخت این اصطلاحات نه می توان از شناخت افکار او سخن گفت و نه به تجارب او دست یافت.

وی سپس به اختصار پیرامون وحدت وجود، نظریه خلع و لبس، عشق، وحدت یا کثرت موجود، احدیت و واحدیت، اسم و مسمی، حضرات خمس، فیض اقدس و فیض مقدس، حقیقت محمدیه، انسان کامل و ولایت، توضیحاتی داد و گفت: شواهد تاریخی حاکی از آنست که در زمان حافظ، در شیراز اندیشه‌های ابن عربی وجود و مورد اقبال و استقبال اندیشمندان این شهر قرار داشته است.

این پژوهشگر افزود: از کسانی که در آن زمان به اندیشه های ابن عربی معتقد بوده و در گسترش فکری او تلاش کردند می‌توان به “امین الدین بلیانی” عارف مشهور وحدت وجودی که مورد ستایش خواجه است اشاره کرد، که حافظ بسیاری از ابیات او را مستقیماً اقتباس کرده و دیوانش به کار برده است.

وی سپس به تشریح اندیشه های وحدت وجود “بلیانی” و “خواجوی کرمانی” شاعر هم‌عصر حافظ پرداخت و با بیان اینکه خواجوی کرمانی از معتقدان بلیانی بوده و او را قطبِ یگانه و “سرّ الله فی ارضه و سرّ خود” می نامد، از نزدیکی زبان حافظ با خواجو سخن گفت و شواهدی بر این موضوع ارائه داد.

خالصی در ادامه به واکاوی اندیشه های وحدت وجودی “سلمان ساوجی”، شاعر مورد علاقه حافظ پرداخت و نزدیکی اندیشه این دو شاعر پرداخت و گفت: سلمان در شیراز و در دربار فرمانروایان فارس و ایلکانان بوده و حافظ از غزل های او استقبال کرده و او را ستوده است.

او همچنین به “اوحدی مراغه‌ای” و ارتباطش با حافظ پرداخت و از “میرسید شریف جرجانی” سخن گفت و با اشاره به تألیفات او، خاطرنشان کرد که بعضی حافظ را مصاحب یا شاگرد این ادیب، عارف، حکیم، زبان شناس و فیلسوف ایرانی می‌دانند. البته میرسید شریف جرجانی، بر این باور بود که شعر حافظ همه الهامات غیبی و حدیث قدسی و لطائف حکمی و نکات قرآنی است.

خالصی در بخشی از سخنان خود به رساله ی “التعریفات” میرسید شریف جرجانی پرداخت و کلیدواژه های مکتب ابن عربی را در این رساله تشریح کرد و در ادامه از “بابارکن الدین شیرازی” عارف قرن هشتم و معاصر حافظ و شرح “فصوص الحکم” او نیز یاد کرد و از ارتباط نزدیک او با امین الدین بلیانی سخن گفت.

این استاد دانشگاه به حضور شارحان فصوص در شیراز زمان حافظ پرداخت و از رساله “الاحدیه اوحدالدین” بلیانی نام برد، اثری که تا مدت‌ها به ابن عربی، منسوب بوده است.

او از “عزیزالدین نسفی” به عنوان یکی از بزرگترین نویسندگان وحدت وجودی، سخن به میان آورد و به تشریح مفاهیم فکری او و ابن عربی پرداخت و گفت: او سال ۶۸۰ هجری و ۵۰ سال پیش از حافظ در فارس و شیراز حضور داشته و استاد اول او “نجیب الدین علی بن بزغش شیرازی” بوده است.

خالصی با بیان اینکه در مورد افکار بزغش شیرازی، در کتاب مکتب عرفانی شیراز، مفصل توضیح داده است، از “عبدالرزاق کاشانی”؛ شارح مشهور فصوص الحکم، یاد و به بهره برداری‌های او از “روزبهان ثانی” و از استفاده او از “شیخ معین الدین ابوذرجنید کثکی” که در مقبره شیخ کبیر “ابن خفیف شیرازی” مدفون است و استاد دیگر او “ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی”، اشاره و اضافه کرد: در آن زمان در حلقه ی مشایخ شیراز “فصوص الحکم” تدریس می شده و مولانا نوارالدین عبدالقادر معروف به حکیم، این کتاب را تدریس می‌کرده.

این حافظ‌پژوه و استاد دانشگاه در بخشی از سخنان خود به اشعار حافظ استشهاد جست و به شواهدی از اشعار او که تم و اندیشه وحدت وجودی دارد اشاره کرد و در نهایت به تشابهات اشعار ابن عربی و حافظ پرداخت.

منبع: ایسنا