به گزارش ایسنا، حجت‌الاسلام والملسمین علی ملانوری به عنوان دبیر نشست مطالعه و ارزیابی نظام حکمرانی امور خیر در ایران در ابتدا این وبینار با بیان اینکه مباحث بنیادین حوزه نیکوکاری امور خیر در این وبینار بررسی خواهد شد، گفت: در مورد حکمرانی امور خیر آنچه بیشتر در مطالب‌های موجود مدنظر است ابتدا مساله حکمرانی خوب به عنوان یک نظریه و سپس نظام جامع برای امور در یک کشور در قالب مقررات و اجرا آن است.

وی ادامه داد: چگونگی مداخله بخش‌ها تحت عنواندولت، واقفین و سرمایه‌داران و نقش هرکدام در این مسیر و چگونگی نظم دادن به امکانات برای اداره مطلوب در امور خیر نیز مدنظر است.

وضعیت حقوقی وقف سهام، اموال فکری و ارزهای رایج

در اولین بخش این وبینار داریوش کیوانی با ارائه مقاله خود با موضوع وضعیت حقوقی وقف سهام، اموال فکری و ارزهای رایج اظهار کرد: امروزه اموال جدیدی به اقتضا شرایط جدیدی اجتماعی و زمانی ایجاد شده است که بخشی از آنها شامل مالکیت فکری، سهام شرکت‌ها و ارزهای رایج در دنیا می‌شود، این اموال ثروت‌های زیادی را با خود به همراه دارد اما آیا شامل وقف می‌شوند یا خیر سوالی است که به ذهن همگان خطور می‌کند.

وی ادامه داد: از آنجایی که وقف باید عینیت داشته باشد می‌توان گفت سهام شرکت‌های تجاری شامل وقف نمی‌شود، البته برخی از فقها معتقدند چنانچه اسناد تجاری دارای منافع مشروع باشند می‌توان آنها را وقف کرد.

کیوانی بیان کرد: در مورد مالکیت فکری و وقف آن می‌توان گفت که تا زمانی که قانون از مالکیت فکری حمایت می‌کندباید یک حق تالیف ۵۰ ساله برای یک اثر در نظر گرفته شود تا بتوان آن امر را وقف کرد، در مورد وقف اموال فکری محاکم قضایی هنوز ورود جدی نداشته‌اند.

این محقق تصریح کرد: در مورد وقف ارزهای رایج باید گفت وقف آن درست نیست زیرا پول عینیت دارد اما زمانی که هزینه می‌شود دیگر حبس‌شدنی نیست، برخی از فقها در مورد این امر قائل هستند که چنانجه ارزش پول حفظ شود می‌توان آن را وقف کرد. اما به طور کلی در هر سه موضوع خلاء قانونی وجود دارد که باید برای آن اقدامات لازم صورت بگیرد.

حکمرانی امور خیر در حکومت اسلامی

فیروزه عزیزی عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در بخش دیگری از این وبینار با دریافتی بر حکمرانی امور خیر در حکومت اسلامی، با بیان اینکه نهادهای و سازمان‌های خیریه به ندرت دارای سیستم حکمرانی، اعضا و حامیان برای پاسخگویی به فعالیت‌های خود هستند، اظهار کرد: اصولا حکمرانی برای امور خیری که مذهبی هستند بسیار اهمیت دارد، در تحقیقی که در ولز انگلستان در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ در مورد خیریه‌های مذهبی انجام شده است نشان می‌دهد که تنها ۲۰ درصد خیریه‌های مذهبی مورد استقبال مردم است، به عبارتی دیگر خیریه‌های مذهبی در میان انواع خیریه‌ها از اعتماد کمتری در این کشور برخوردار بودند.

وی ادامه داد: موضوع حکمرانی برای خیریه‌های اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار است، به خصوص خیریه ‌های اسلامی در شرایطی قرار دارند که از نظر سیاسی دارای حساسیت هستند، اصولا مفهوم حکمرانی درباره نحوه چگونگی اداره خوب یک سازمان است، از این رو حکمرانی سازمانی به نوعی مکانیزم فرماندهی خلاصه می‌شود، مفهوم حکمرانی در امور خیر عمدتا بر نقش فرآیندهای تصمیم‌گیری و مواجه با هیات مدیره و اعضا آن تعمیم پیدا می‌کند تا مطمئن شوند سیاست‌ها و راهبری براساس سازمان خیریه است.

این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: در مورد مذهب و حکمرانی خیریه، سوال این است که بار مذهبی می‌تواند بر حکمرانی موسسات و نهادی خیریه تاثیر بگذارد، برخی معتقدند که موسسات مذهبی تاثیر زیاد بر تصمیمات سازمانی دارند، شواهد ه بدست آمده از تحقیق‌های تجربی نشان می‌دهد آنچه از مذهب برمی‌آید بر تصمیمات سازمانی تاثیر می‌گذارد.

عزیزی خاطرنشان کرد: تحقیقات و مطالعات خیلی کمی در مورد آزمون تاثیر اعتقادات بر رفتار و مدیریت موسسات خیریه انجام گرفته است، اصولا محققین در مطالعات حوزه توسعه به حکمرانی مذهبی در خیریه‌ها کمتر دقت کردند، ببیشتر بر اقدامات توسعه‌ای تمرکز شده و اقدامات سازمانی کمتر مدنظر بوده است، تعداد محدودی از مطالعات هستند که مطالبی در مورد نحوه کنترل و برنامه ریزی در سازمان‌های مذهبی ارائه می‌کنند.

وی افزود: اینکه چرا به حکمرانی موسسات خیریه مذهبی کمتر توجه شده است همیشه جای سوال است، یک تحقیق در این چهارچوب نشان می‌دهد که یکسری کمبودها در گزارشات سالانه خیریه‌های اسلامی وجود دارد، در این خیریه‌ها اعتماد بین اعضا باعث می‌شود که خیلی افراد به ارائه اطلاعات اضافی در گزارش خود نپردازند تا ساختار خوب نشان داده شود، همچنین فقدان نیروهای متخصص و عدم توجیه هزینه‌ها اضافی برای افشای اطلاعات باعث شده است که هزینه‌ای برای شفافیت نکنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس ساختار سازمانی غیررسمی خیریه‌های مذهبی را عاملی برای نداشتن شفافیت کامل برای این خیریه‌ها قلمداد کرد.

عزیزی با اشاره به بحث حکمرانی اخلاقی و مذهب، تصریح کرد: در چند دهه گذشته حکمرانی سازمانی جز سیاست‌های کشورها بوده است، مکانیزم‌های صحیح و کاربردی اکثر هدف کشورها بوده است، مذهب در این میان چیزهای زیادی دارد که می‌توان از آن در بخش‌های مختلف آموخت، تحقیقات و مطالعات نشان می‌دهد که اصول و مبانی اخلاقی بسیار مهم است، برخی محققین معقدند که نظام اعتقادات مذهبی می‌تواند راهنمای بسیار موثری برای شکل‌گیری رفتار افراد برای حکمرانی صحیح باشد.

وی یادآور شد: در اخلاق اسلامی به ترتیب پنج رکن توحید، عدل، اختیار، احسان و مسئولیت بسیار مهم است که تحقیقات نشان می‌دهد که این پنج رکن در اصول حکمرانی برای اسلام و سایر مذاهب قابل تعمیم است.

مولفه‌های حکمرانی امور خیر در دیدگاه امام علی(ع)

در ادامه این وبینار محمدحسین بهمن‌پور محقق و نویسنده در مورد مولفه‌های حکمرانی امور خیر در دیدگاه امام علی(ع) گفت: حکمرانی در قرون اخیر در بین مسلمانان و غیره مورد بررسی قرار گرفته است، در نظام جدید دهکده جهانی برای اهداف خود به تنهایی نمی‌تواند موثر باشند بنابراین به دنبال یک شریک و همکار برای خود هستند که هم بار اقتصادی و هم خیر دارد، قاعدتا جوامع مسلمان به خصوص ایران نیازمند این است که مفاهیم مردم سالاری و حکمرانی با ارزش‌های دینی را داشته باشد، در بین پیشوایان دین ما امام علی(ع) با نظریات مختلف در حوزه‌های مختلف یک ریل‌گذاری را ارائه کرده‌اند.

وی ادامه داد: در نظر امام علی(ع) می‌توان مولفه‌های زیادی برای حکمرانی پیدا کنیم، با بررسی تعریف حکمرانی می‌توان گفت تعریف کشورها از حکمرانی تفاوت ماهوی ندارد، امام راحل در مورد ویژگی‌های حکمرانی مطلوب می‌گوید «نظامی که در آن فانون محوری، آزادی و قدرت پاسخگویی، شفافیت و نظام سیزی وجود داشته باشد آن حکمرانی مطلوب است».

این محقق یادآور شد: اگر بتوان برای امور خیر یک اصطلاحی در نظر گرفت می‌توان گفت تمام افعال و اموالی که از ظریق کاری به کسی برسد کار خیر محسوب می‌شود، اما در اسلام منفعت اصلی در خیر برای کسی است که کمک می‌کند. در گذشته طرفین خیر و نیازمند مشخص بود اما هرچه به زمان حال نزدیک می‌شویم بحث ارتباط خیر و نیازمند خیلی پیچیده شده است.

بهمن‌پور در مورد در دیدگاه امام علی(ع) در حکمرانی امور خیر گفت: شش اصل در نهج البلاغه و دیگر کلام امیرالمومنین(ع) در حکمرانی امر خیر را شاهد هستیم که به ترتیب اخلاق‌مداری، رعایت عدالت، بازدهی و ثمربخشی، تسهیل‌گری امور و قانون‌مداری و حق‌گزینی است.

وی افزود: در نظام ارزشی مبتنی بر پیشرفت، از منظر امام علی(ع) کار خیر کمک مالی نیست بلکه کاری است که مورد رضای خداوند باشد، رعایت عدالت و مساوات مولفه دیگر امام است، باتوجه به تبیین مفاهیم اولیه حکمرانی با بررسی آثار امام علی(ع) متوجه می‌شویم که در همه مولفه‌های ایشان نگاه الهی و دینی مدنظر است و هدف سعادت همه مردم است، امام علی(ع) در ساختار حکمرانی و امور خیر می‌فرمایند «این ساختار باید براساس عدالت و رفع نیازهای مردم باشد».

بررسی اختیارات ولی فقیه در وقف اموال دولتی و عمومی

محمد حیدری‌زاد محقق و نویسنده با بررسی اختیارات ولی فقیه در اموال دولتی و عمومی برای وقف گفت: اموال دولتی در اختیار ولی‌فقیه است و می‌توان گفت ولی فقیه می‌تواند اموال دولتی را وقف خاص و عام براساس مطالح کشور کند، اما در مورد اموال عمومی این امکان میسر نیست زیرا اموال عمومی برای همه مردم است و نیازمند رضایت همگان است، بنابراین ولی‌فقیه در مورد این اموال برای وقف مجاز نخواهد بود.

وی ابراز کرد: در بین فقها دو نظری داریم، یکی همان جواز مربوط به اموال دولتی است، در این خصوص با استناد به آیه انفال، صدقات و روایت متعدد که در مورد جایگاه امام به اموال است آن را مجاز دانسته‌اند، همچنین اصل مصلحت برای فقه که منفعت عمومی را در بر می‌گیرد جواز وقف اموال دولتی را بیان می‌کند. وقف اموال عمومی و انفال و جواز آن از سوی ولی‌فقیه از حیث جایگاهی که می‌تواند موقوفات داشته باشد موضوع دیگر است که به دلیل شریک بودن همه مردم در این اموال امکان وقف آن مجاز نیست.

این محقق افزود: وقتی به سمت یک نظام‌نامه منسجم برویم مساله ولی فقیه، دولت، حاکمیت در کنار نقش مردم به عنوان نهادهای حقیقی امر خیر موضوع بسیار مهمی است.

در بخش پایانی این وبینار الهام ملک‌زاده عضو هیات علمی سومین همایش علمی خیر ماندگار در امر امور خیر به نتیجه‌گیری از مجموعه‌ها مقالات ارائه شده از سوی محققین فوق پرداخت.

انتهای پیام